→ Sesja → Start læring / Last ned MP3 Flashcards

spørsmålet		svaret
Kiedy odbyła się pierwsza podróż Kolumba? begynn å lære		1492 (3 sierpnia – 15 marca 1493)
Jak nazywała się wyspa, którą Kolumb nazwał San Salvador? begynn å lære		Guanahani – w archipelagu Bahamów
Co umożliwiało komunikacje między Europą a Karaibami? begynn å lære		Prąd Goldstrom
Dlaczego Kolumb prowadził podwójny dziennik? begynn å lære		Aby ukryć prawdziwą długość podróży przed załogą
Co to "Las Capitulaciones de Santa Fe"? begynn å lære		Umowa Kolumba z Królami Katolickimi – Tytuły, udziały w zyskach, władza na nowych ziemiach (1492)
Kiedy odbyła się pierwsza podróż Kolumba? Jaki cel? begynn å lære		3 sierpnia 1492-15 marca 1493; Droga do Indii na zachód
Pierwsza podróż Kolumba osiągnięciami begynn å lære		Odkrycie Bahamów (San Salvador), Hispanioli
Kiedy odbyła się druga podróż Kolumba i jaki cel miała. begynn å lære		25 września 1493 - 11 czerwca 1496, kolonizacja
Druga podróż Kolumba osiągnięcia i problem begynn å lære		Założenie Isabela, sprowadzenie trzody, uprawy trzciny; Masakra w forcie Navidad, huragan
Co Hiszpanie założyli na Hispanioli w drugiej podróży? begynn å lære		Miasto Isabela
Jak nazywał się brat Kolumba, który założył Santo Domingo? begynn å lære		Bartolomé Colón
Kto pierwszy zobaczył Ocean Spokojny od strony Ameryki? begynn å lære		Vasco Núñez de Balboa
Kto pierwszy zobaczył ląd podczas I podróży? begynn å lære		Rodrigo de Triana
Jakie miasto zostało założone po zniszczeniu Isabeli? begynn å lære		Santo Domingo (Bartolomé Colón)
Kiedy odbyła się trzecia podróż Kolumba i jej cele begynn å lære		30 maja 1498 – 25 listopada 1500; Dalsza eksploracja i obrona swojej pozycji
Trzecia podróż Kolumba osiągnięcia i efekty begynn å lære		Odkrycie kontynentalnej Ameryki (Wenezuela – Golfo de Paria); Kolumb i jego brat aresztowani przez królewskiego komisarza Bobadillę za złe zarządzanie
Kiedy odbyła się czwarta podróż Kolumba i cele begynn å lære		11 maja 1502 – 7 listopada 1504; Poszukiwanie przejścia na zachód (drogi do Azji)
Czwarta podróż Kolumba osiągnięcia begynn å lære		Dotarcie do wybrzeży dzisiejszego Hondurasu, Nikaragui, Panamy; Spotkanie z kupcami Majów (ale nie schodzi na ląd); Okręt tonie na Kubie – wysyła załogę po pomoc; Zobaczył jak Bobadilla wypływa (jego statek zatonął)
Kiedy był traktat z Tordesillas i co robił? begynn å lære		1494 – podział Nowego Świata między Hiszpanię a Portugalię
Co to były "viajes andaluces"? begynn å lære		Podróże konkurencyjne wobec Kolumba (1499–1504); 8 podróży niezależnych od Kolumba (1499
Skąd pochodzi nazwa „Ameryka”? begynn å lære		Od Amerigo Vespucciego – mapa Waldseemüllera (1507)
Jakie wyspy kolonizują hiszpanie, duże Antyle? begynn å lære		Kuba, Hispaniola, Jamajka, Puerto Rico
Co ustanawiał traktat z Alcacovas (1479)? begynn å lære		kończy wojnę przegraną przez królów katolickich; Podział północ-południe: południe (od Wysp Kanaryjskich) dla Portugalii
Co zawierała bulla „Inter caetera” (1493)? begynn å lære		Tereny 100 leguas na zachód od Wysp Zielonego Przylądka dla Hiszpanii
Co mówił traktat z Tordesillas (1494)? begynn å lære		Podział przesunięty do 370 leguas – Portugalia uzyskuje Brazylię
Jakie były konsekwencje traktatu z Tordesillas dla Brazylii? begynn å lære		Portugalia ją skolonizowała, najpewniej była tam wcześniej
Co to „Gran volta”? begynn å lære		Portugalski manewr żeglarski oparty na prądach i wiatrach
Jak Kolumb zaniżył obwód Ziemi? begynn å lære		Źle przeliczył mile arabskie (2 km) na włoskie (1,48 km)
Kiedy Kolumb przekonał Izabelę Katolicką? begynn å lære		Po 1490, po upadku Granady – dzięki franciszkanom
Jakie wyspy odkrył Kolumb w 1 podróży? begynn å lære		Bahamy, Hispaniola
Co się stało w forcie Navidad? begynn å lære		Indianie zabili 43 Hiszpanów (gwałty i przemoc)
Jakie nowe miasto założono po Isabela? begynn å lære		Santo Domingo (przez Bartolomea)
Co zobaczył Kolumb w Hondurasie? begynn å lære		Kupców Majów – ale nie wysiadł
O czym mówiły bulli papieskiej Romanus Pontifex 1455 begynn å lære		tylko portugalczycy mogli pływać dalej niż przylądek bojador
Kto brał udział w „viajes andaluces”? begynn å lære		Amerigo Vespucci, Alonso de Ojeda, Juan de la Cosa
Jakie tereny odkryli? (pod czas viajes andaluces) begynn å lære		Wschodnie wybrzeże Ameryki Płd., Gujana, Brazylia
Jak nazywa się jedyne źródło o Tajnach? begynn å lære		„Relación acerca de las Antigüedades de los Indios” – Fray Ramón Pané
Kim był Hatuey? begynn å lære		Wódz rdzenny, spalony za opór wobec konkwisty – pierwszy bohater Kuby
Co powiedział Hatuey przed śmiercią? begynn å lære		Jeśli w niebie są tacy chrześcijanie, jak wy, to ja tam nie chcę iść”
Co to "mare clausum"? begynn å lære		Polityka zamkniętych mórz przez Hiszpanię i Portugalię (zakaz dostępu innym krajom)
Kto był pierwszym nie-Kolumbem rządzącym w koloniach? begynn å lære		Nicolás de Ovando
Co to było „Virreinato de las Indias”? begynn å lære		Wicekrólestwo powołane do zarządzania Nowym Światem
Gdzie powstała pierwsza Audiencja w Indach Zachodnich? begynn å lære		W Santo Domingo (od 1511, działa od 1526)
Jakie funkcje pełniła Audiencja? begynn å lære		Rozstrzygała spory, kontrolowała wicekróla
Czy Audiencja broniła ludności rdzennej? begynn å lære		Nie – była stronnicza, działała w interesie kolonistów
Jaki był pierwszy podział administracyjny kontynentu? begynn å lære		Capitulación de Burgos (1508): Nueva Castilla del Oro i Nueva Andalucía
Czym była encomienda? begynn å lære		System pracy przymusowej rdzennych mieszkańców
Co to Mezoameryka wg Paula Kirchhoffa? begynn å lære		Obszar kulturowy (nie geograficzny) od północnego Meksyku po Kostarykę
3 przykłady roślin uprawianych w Mezoameryce? begynn å lære		kukurydza, kakao, agawa
Jaką broń używali Mezoamerykanie? begynn å lære		Macuahuitl – drewniany miecz z ostrzami z obsydianu
Co to pelota? begynn å lære		Gra w piłkę – z pierścieniami na ścianach boiska
Wspólny element religii Mezoamerykanów? begynn å lære		Quetzalcoatl – pierzasty wąż, bóg cywilizacji
Jakie pismo mieli Majowie? begynn å lære		Hieroglificzne
Czym różnili się Majowie od Azteków (Mexica)? begynn å lære		Majowie – luźna federacja miast; Aztekowie – scentralizowane imperium
Język narzucony przez Azteków? begynn å lære		Nahuatl
Co było środkiem płatniczym? begynn å lære		Ziarna kakao
Czym różniły się dialekty Majów? begynn å lære		Niezrozumiałe między sobą – brak jedności językowej
Najstarszy okres w historii Mezoameryki? begynn å lære		Paleoindiański (do ok. 8000 p.n.e.)
Kiedy zaczęto uprawiać kukurydzę? begynn å lære		Okres archaiczny (9000–2000 p.n.e.)
Które kultury dominowały w okresie preklasycznym? begynn å lære		Olmekowie, Zapotekowie, Mistekowie
Jaka kultura dominowała w okresie klasycznym? begynn å lære		Majowie
Kiedy był okres postklasyczny? begynn å lære		X–XVI w. (do konkwisty)
Gdzie znajdowała się stolica Azteków? begynn å lære		Tenochtitlán
Jak funkcjonowało imperium Azteków? begynn å lære		Związek plemienny z władzą centralną
Jak nazywał się ostatni władca Azteków? begynn å lære		Cuauhtémoc
Dlaczego Aztekowie byli nielubiani przez inne plemiona? begynn å lære		Brali jeńców na ofiary, narzucali władzę i podatki
Kto miał powrócić ze wschodu wg legendy Azteków? begynn å lære		Quetzalcoatl – co miało ułatwić początkową akceptację Hiszpanów
Dlaczego Majowie byli łatwym celem? begynn å lære		Brak jedności politycznej i schyłek kultury
Co spowodowało rozpad struktur Majów? begynn å lære		Kryzys religijny – np. rezygnacja z rytualnych samookaleczeń
Jak mierzyli czas Majowie? begynn å lære		Kalendarze astronomiczne – bardzo precyzyjne
Kiedy Hiszpanie pierwszy raz spotkali Majów? begynn å lære		1502 – IV podróż Kolumba (ale nie schodzi na ląd)
Kim był Gonzalo Guerrero? begynn å lære		Hiszpański rozbitek, walczył po stronie Majów, „ojciec metysażu”
Kim był Jerónimo de Aguilar? begynn å lære		Uciekł z niewoli Majów, późniejszy tłumacz Cortésa
Kto jako pierwszy opłynął Jukatan? begynn å lære		Francisco Hernández de Córdoba (1517)
Kto był dowódcą wyprawy w 1518? begynn å lære		Juan de Grijalva – pierwszy kontakt z Aztekami
Kto był władcą Azteków podczas konkwisty? begynn å lære		Moctezuma II
Skąd pochodzi nazwa „Aztekowie”? begynn å lære		Nadana później – sami siebie nazywali „Mexica”
Jakie dwa kluczowe plemiona sprzymierzyły się z Cortésem pod czas konkwisty? begynn å lære		Totonakowie i Tlaxcaltekowie
Kto tłumaczył Cortésowi? begynn å lære		Jerónimo de Aguilar (majański–hiszpański) i Malinche (majański–nahuatl)
Jakie wydarzenie miało miejsce w Choluli w 1519? begynn å lære		Masakra – Cortés zabił ludność cywilną w obawie przed rzekomą zasadzką
Kiedy Cortés wszedł do Tenochtitlánu? begynn å lære		8 listopada 1519
Co zrobił z Montezumą II? begynn å lære		Wziął go jako zakładnika do „aresztu domowego”
Kiedy Hiszpanie po raz pierwszy musieli uciekać z miasta? begynn å lære		30 czerwca 1520 – Noche Triste (Noc Smutku)
Dlaczego zginęło tylu Hiszpanów podczas Noche Triste? begynn å lære		Brali złoto, które ich spowalniało – topili się uciekając po groblach
Jak Hiszpanie zdobyli przewagę nad Aztekami? begynn å lære		Sojusze, konie, broń palna, ospa + błędy Azteków
Co oznacza „Tenochtitlán miał słodką i słoną wodę”? begynn å lære		Miasto leżało na jeziorze – słona na północy, słodka na południu
Dlaczego Aztekowie przegrali mimo liczebnej przewagi? begynn å lære		Słabe zjednoczenie, przewaga psychologiczna i technologiczna Hiszpanów, sojusze
Co symbolizuje „Plac Trzech Kultur” w Meksyku? begynn å lære		Zderzenie kultur: prekolumbijska, kolonialna i współczesna
Czym jest Chiapas? begynn å lære		To górzysty region w południowym Meksyku, na granicy z Gwatemalą. Był zamieszkiwany głównie przez Majów. Ważny w kontekście konkwisty i późniejszej ewangelizacji. Dziś to stan Meksyku.
Czym jest Jukatan? begynn å lære		To półwysep (i jednocześnie nazwa stanu) w południowo-wschodnim Meksyku. Historycznie to centrum kultury Majów – z miastami jak Chichén Itzá, Uxmal, Tulum. W czasach kolonizacji był trudny do podbicia – Majowie stawiali silny opór.
Jak nazywało się państwo Inków? begynn å lære		Tahuantinsuyu („Imperium Czterech Części”)
Główne języki w imperium Inków? begynn å lære		Keczua i ajmara
Na czym opierała się gospodarka Inków? begynn å lære		Rolnictwo, hodowla lam i alpak, uprawy tarasowe
Co to „taclla”? begynn å lære		Pług andyjski – narzędzie rolnicze Inków
Jak przechowywano żywność? begynn å lære		Suszenie (np. kukurydzy, ziemniaków), specjalne spichlerze
Jak nazywał się najwyższy władca Inków? begynn å lære		Sapa Inca
Jak dzielono imperium? begynn å lære		Na 4 prowincje (suyu), każdą zarządzał „apo” (gubernator)
Kto był twórcą potęgi imperialnej Inków? begynn å lære		Pachacuti Inca Yupanqui
Kto kontynuował jego podboje? begynn å lære		Tupac Yupanqui
Kto był ostatnim władcą przed konkwistą? begynn å lære		Atahualpa
Kto wywołał wojnę domową wśród Inków? begynn å lære		Huayna Capac – podzielił imperium między dwóch synów
Kto walczył o władzę po śmierci Huayna Capaca? begynn å lære		Huascar (Cuzco) i Atahualpa (Quito)
Kto wygrał wojnę domową i kiedy? begynn å lære		Atahualpa – 1532, bitwa pod Quipaipán
Jak Inkowie łączyli różne części imperium? begynn å lære		System dróg górskich i mostów
Co to „mita”? begynn å lære		Obowiązek pracy dla państwa – np. przy budowie dróg, świątyń
Czym był uncu? begynn å lære		Tunika – element tradycyjnego ubioru Inków
Co to wojna domowa (w kontekście Inków)? begynn å lære		Konflikt o władzę między dwoma synami zmarłego władcy – Huascarem i Atahualpą (1527–1532).
Dlaczego do niej doszło? begynn å lære		Po śmierci Huayna Capaca nie było jasnego następcy – podzielił imperium na pół.
Kiedy odbyła się pierwsza wyprawa Pizarra? begynn å lære		1524 – nieudana, Hiszpanie nie dotarli do Peru
Dlaczego pierwsza wyprawa się nie powiodła? begynn å lære		Brak żywności, choroby, trudny teren, opór Indian
Co odkryto podczas drugiej wyprawy (1526)? begynn å lære		Bogactwo i organizacja społeczeństwa w rejonie Tumbez
Co zrobił Pizarro po drugiej wyprawie? begynn å lære		Wrócił do Hiszpanii po zgodę królewską na podbój
Jak nazywał się dokument przyznający Pizarrowi zgodę na podbój? begynn å lære		Capitulación de Toledo (1529)
Co zapewniała Capitulación de Toledo? begynn å lære		Tytuł „adelantado”, władzę nad Nową Kastylią (Nueva Castilla)
Kto podpisywał dokument w imieniu Korony? begynn å lære		Król Karol V
Dlaczego wojna domowa osłabiła imperium? begynn å lære		Podzieliła kraj, wyczerpała armię, zdezorganizowała władzę
Jak Hiszpanie wykorzystywali lokalne podziały? begynn å lære		Tworzyli sojusze z przeciwnikami Inków (jak w Meksyku)
Jakie mieli przewagi nad Inkami? begynn å lære		Broń palna, konie, stal, choroby (ospa), element zaskoczenia
Co wiedzieli o Inkach przed atakiem? begynn å lære		Że są bogaci, dobrze zorganizowani, ale wewnętrznie podzieleni
Kim był Francisco Pizarro? begynn å lære		Hiszpański konkwistador, który podbił Imperium Inków w Peru.
Kiedy i gdzie działał Pizzaro? begynn å lære		1524–1533 w rejonie wybrzeży Ekwadoru i Peru (Andów).
Co zrobił przed podbojem? begynn å lære		Zorganizował 3 wyprawy – ostatnia zakończyła się sukcesem, po uzyskaniu zgody króla (Capitulación de Toledo, 1529).
Co się stało w Cajamarce w 1532 r.? begynn å lære		Pizarro pojmał Atahualpę (został stracony), ostatniego władcę Inków – mimo że został mu zaoferowany olbrzymi okup w złocie.
Jakie miasto założył Pizarro? begynn å lære		Lima – dzisiejsza stolica Peru (1535)
Kim byli pierwsi duchowni w czasie konkwisty? begynn å lære		Kapłani (kapelani), towarzysze konkwistadorów – chrzcili, odprawiali msze, święcili żony rdzennych
Na czym opierała się konkwista? begynn å lære		Na zasadzie: „mieczem i krzyżem” (con espada y con la cruz) – jednocześnie podbój militarny i duchowy
Co to była „doctrina”? begynn å lære		Miejsce nauki wiary dla rdzennych (misyjna parafia, pod opieką zakonników)
Co to „conquista espiritual”? begynn å lære		Duchowy podbój prowadzony przez duchownych świeckich i zakonnych równolegle
Czym zajmowali się tzw. „zakony mniejsze”? begynn å lære		Szkoły, szpitale: juaninos, hipolici, mercedariusze, karmelici
Co to „patronato real”? begynn å lære		Prawo króla Hiszpanii do mianowania duchowieństwa w koloniach (zamiast papieża)
Bartolomé de Las Casas – kim był? begynn å lære		Były konkwistador, później dominikanin i obrońca Indian, autor "Brevísima relación
Antonio de Montesinos – dlaczego ważny? begynn å lære		W 1511 otwarcie potępił wyzysk Indian – pierwszy głos sprzeciwu wobec konkwisty
Toribio de Benavente (Motolinia)? begynn å lære		Franciszkanin – promował pokojową ewangelizację i edukację Indian
Martin de Valencia – podejście do ewangelizacji? begynn å lære		Zaczynał od nauki języka Indian, później przekazywał Ewangelię
Potoczna nazwa systemu redukcji jezuickich, to... begynn å lære		Święty eksperyment
Jaki był ich cel świętego eksperymentu? begynn å lære		Wychowanie „dobrych chrześcijan” bez grzechów Europy (alkohol, przemoc, protestantyzm) ale mające cechy Europejczyków
Gdzie działały redukcje jezuickie? begynn å lære		Głównie Paragwaj, północna Argentyna, południowa Brazylia – region Misiones
Co wyróżniało redukcje? begynn å lære		Indianie mieli edukację, własną milicję, muzykę barokową, rolnictwo i rzemiosło
Co to synkretyzm religijny? begynn å lære		Połączenie wiary chrześcijańskiej z elementami religii rdzennych
Najważniejszy przykład synkretyzmu? begynn å lære		Matka Boska z Guadalupe = Maryja + aztecka bogini Tonantzin
Dlaczego kult Guadalupe był skuteczny? begynn å lære		Indianie lepiej przyjmowali chrześcijaństwo przez znajome symbole kobiece
Co to Nican Mopohua? begynn å lære		Tekst w języku nahuatl opisujący objawienie Matki Boskiej z Guadalupe
Co to inkwizycja? begynn å lære		Instytucja Kościoła katolickiego, której celem było zwalczanie herezji (czyli poglądów sprzecznych z nauką Kościoła).
Czy stosowano inkwizycję wobec Indian? I dlazego. begynn å lære		Nie – po spaleniu Carlosa z Texcoco (1539) król zabronił – obawiano się, że Indianie odwrócą się od wiary; Bo uznawano, że nie rozumieją jeszcze w pełni wiary chrześcijańskiej
Gdzie działały trybunały inkwizycji? begynn å lære		Meksyk (1569), Lima (1569), Cartagena de Indias (1610)
Jakie prawa broniły Indian? begynn å lære		Leyes Nuevas de Indias (1542) – m.in. zniesienie encomiendy
Kto i dlaczego palił kodeksy Majów? begynn å lære		Diego de Landa – franciszkanin, ceremonia auto de fe (1562); Uważał, że to „dzieła diabła” i przejaw pogaństwa – chciał wykorzenić dawne wierzenia i wzmocnić chrześcijaństwo.
Co to República de Indios? begynn å lære		Wsie i osady rdzennych mieszkańców zarządzane przez lokalnych wodzów (caciques, curacas) pod nadzorem corregidores de indios – urzędników królewskich
Co to República de Españoles? begynn å lære		Obszary zamieszkane przez Hiszpanów (gachupines) i kreoli – obejmowały głównie miasta
Jaką rolę pełniły congregaciones, doctrinas, reducciones? begynn å lære		Ośrodki przesiedleńcze i ewangelizacyjne – mieszano w nich różne grupy etniczne, aby osłabić lokalne tożsamości
Kim byli peninsulares (gachupines)? begynn å lære		Hiszpanie urodzeni w Europie – elita polityczna i urzędnicza kolonii
Kim byli criollos (kreole)? begynn å lære		Dzieci Hiszpanów urodzone w Ameryce – bogaci, ale pozbawieni wpływu politycznego
Kim byli mestizos? begynn å lære		Dzieci Hiszpana i Indianki – „pośredni stan”, często rzemieślnicy i pracownicy fizyczni
Kim byli mulatos? begynn å lære		Dzieci Hiszpana i kobiety afrykańskiego pochodzenia
Kim byli zambos? begynn å lære		Dzieci czarnoskórego i Indianki – najniżej w hierarchii, często wykluczeni
Co to ladino? begynn å lære		Metys lub Indianin, który przyjął język, religię i kulturę hiszpańską – termin używany głównie w Gwatemali
Co to metysaż? begynn å lære		Mieszanie się ras i kultur – zjawisko wyjątkowe dla kolonii iberyjskich, mniej obecne w koloniach angielskich i francuskich
Kto miał władzę i ziemię? begynn å lære		Peninsulares i w mniejszym stopniu criollos – stanowili elitę gospodarczą i administracyjną
Kto pracował fizycznie i usługowo? begynn å lære		Mestizos, mulatos, zambos – jako robotnicy, rzemieślnicy, cieśle, murarze (albañiles), rolnicy
Jaka była rola Indian (indios)? begynn å lære		Pracowali w rolnictwie i górnictwie – przydzielani encomenderos lub pracowali w resguardos (rezerwatach)
Kim byli czarnoskórzy niewolnicy? begynn å lære		Pracowali w domach elit, na plantacjach, w kopalniach – uważani za „dobro luksusowe”
Jaką rolę miały kobiety w społeczeństwie kolonialnym? begynn å lære		Ograniczoną – zależne od klasy i koloru skóry. Kobiety białe miały więcej przywilejów, ale były kontrolowane przez patriarchalne normy. Rdzennym i czarnym przypisywano funkcje domowe, opiekuńcze lub seksualne.
Jakie były funkcje miast kolonialnych? begynn å lære		Ośrodki administracji, handlu, religii – pełniły funkcję centrum życia Hiszpanów i kreoli. Indianie mieszkali poza nimi lub w osobnych dzielnicach
Czym różniły się miasta od wsi? begynn å lære		Miasta były bastionami kultury kolonialnej, a wsie (Republica de Indios) zachowały więcej elementów kultury rdzennych
Dlaczego kreole nie lubili Hiszpanów z metropolii? begynn å lære		– byli urodzeni w Ameryce – posiadali majątki, wykształcenie i wpływy ekonomiczne, to nie mieli dostępu do najważniejszych urzędów i stanowisk. Kreole czuli się dyskryminowani politycznie we własnym kraju
Co wywołało późniejsze rewolucje niepodległościowe? (kreole vs peninsulares) begynn å lære		konflikt (kreole vs peninsulares) był jednym z głównych powodów rewolucji niepodległościowych w Ameryce Łacińskiej w XIX wieku.
Gdzie i kiedy miała miejsce rewolucja haitańska? begynn å lære		W Saint-Domingue (dzisiejsze Haiti), w 1791–1804
Jaki kraj kolonizował Saint-Domingue? begynn å lære		Francja – była to najbogatsza francuska kolonia w XVIII w.
Co produkowano w Saint-Domingue? begynn å lære		Głównie cukier, kawę i bawełnę – produkcję oparto na pracy niewolników afrykańskich
Co zainspirowało rewolucję haitańską? begynn å lære		Rewolucja francuska (1789) i ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela
Kim był przywódca rewolucji? begynn å lære		Toussaint Louverture – były niewolnik, genialny strateg wojskowy
Co zrobił Toussaint Louverture? begynn å lære		Przejął kontrolę nad wyspą, zawierał sojusze z Hiszpanią i Francją, ogłosił zniesienie niewolnictwa
Kiedy wybuchło powstanie niewolników? begynn å lære		W sierpniu 1791 roku – rozpoczęło się od masowego buntu na północy wyspy
Kiedy Francja zniosła niewolnictwo? begynn å lære		1794 – rewolucyjny rząd francuski ogłosił zniesienie niewolnictwa w koloniach
Co zrobił Napoleon? begynn å lære		Wysłał ekspedycję wojskową w 1802, by przywrócić kontrolę i niewolnictwo
Co się stało z Louverture'em? begynn å lære		Został aresztowany przez Francuzów i zmarł w więzieniu w 1803 r.
Kto dokończył walkę i ogłosił niepodległość? begynn å lære		Jean-Jacques Dessalines – ogłosił powstanie niezależnego Haiti w 1804 roku
Dlaczego rewolucja haitańska była wyjątkowa? begynn å lære		Była to pierwsza skuteczna rewolucja niewolników i pierwsze czarne państwo na świecie
Jaki miała wpływ na świat? begynn å lære		Zastraszyła elity kolonialne, przyspieszyła zniesienie niewolnictwa, wpłynęła na ruchy niepodległościowe w Ameryce Łacińskiej
Czy Haiti było uznane przez świat po 1804? begynn å lære		Nie od razu – państwa europejskie (i USA) bały się „eksportu rewolucji” i nie uznały Haiti przez lata
Co się stało z gospodarką Haiti po rewolucji? begynn å lære		Załamała się – zerwane kontakty handlowe, zniszczone plantacje, izolacja międzynarodowa
Co to jest kolonizacja? begynn å lære		Osadzanie mieszkańców i zakładanie osad na terenach słabo zaludnionych lub nowo odkrytych. Celem była eksploatacja terytoriów zamorskich i wzmocnienie metropolii.
Co to jest kolonializm? begynn å lære		Polityka krajów silnych militarnie i gospodarczo, polegająca na eksploatacji krajów słabszych — ich ludzi, surowców i gospodarki
Co to jest imperium kolonialne? begynn å lære		Układ, w którym centrum (metropolia) zarządza koloniami. Zależności są ekonomiczne, religijne i polityczne
Co to jest imperializm? begynn å lære		Rozszerzanie wpływów przez podbój, ekspansję, kolonizację — w celu wzbogacenia się, podboju i „cywilizowania” innych kultur
Co to jest dekolonizacja? begynn å lære		Proces wyzwalania się kolonii spod władzy metropolii i powstawania nowych państw
Jaki był charakter dekolonizacji w Ameryce Łacińskiej? begynn å lære		Często nie była prowadzona przez ludność rdzenną, lecz przez białych kreolów (criollos) urodzonych w koloniach, którzy chcieli przejąć władzę od metropolii
Co łączy kolonializm i dekolonizację w Ameryce Łacińskiej? begynn å lære		Oba procesy nie zakładały prawdziwego równouprawnienia dla ludności rdzennej i afrykańskiej — marginalizacja trwała nadal
Co wydarzyło się w 1641 roku w Quilín? begynn å lære		Parlament Quilín: Hiszpanie uznali autonomię Mapuches i zawarto pokój; granicą była rzeka Biobío
Dlaczego Mapuches nie chcieli dołączyć do niepodległego Chile? begynn å lære		Uznawali Chilijczyków za jeszcze bardziej brutalnych niż Hiszpanów i nie ufali nowemu państwu
Czy wszystkie kolonie się uniezależniły? begynn å lære		Nie — Puerto Rico nadal jest terytorium zależnym, mimo prób i walk o niepodległość
Co łączy różne ruchy dekolonizacyjne w Ameryce Łacińskiej? begynn å lære		Brak włączenia rdzennych i czarnych społeczności w nowe państwa narodowe oraz kontynuacja wykluczeń społecznych i ekonomicznych
Kim są Mapuches? begynn å lære		Rdzenni mieszkańcy południowego Chile i Argentyny. Ich nazwa oznacza „ludzie ziemi”.
Kim był Venancio Coñuepán (Koñwepang)? begynn å lære		Lider Indian Mapuches, pierwszy minister w rządzie Chile (1952–1958) za prezydentury Carlosa Ibáñeza del Campo
Co wydarzyło się w latach 1970? begynn å lære		Bunt Mapuches przeciwko polityce „chilizacji”, czyli przymusowemu nauczaniu hiszpańskiego i narzucaniu kultury chilijskiej
Jaka była sytuacja w latach 1990? begynn å lære		Walki o ziemię z firmami eksploatującymi lasy i surowce naturalne na terenach Mapuches
Od kiedy trwa oficjalny spór o autonomię Mapuches? begynn å lære		Od 1991 roku, gdy Mapuches ponownie zażądali uznania swoich praw do ziemi i samostanowienia
Co symbolizuje Emilia Nuyado Ancapichún? begynn å lære		Przełom polityczny – została w 2018 roku pierwszą posłanką Mapuches w chilijskim Kongresie, reprezentując postulaty autonomii
Kim są Zapatyści (EZLN)? begynn å lære		Ruch rewolucyjny rdzennych mieszkańców stanu Chiapas w Meksyku, powstały w 1983 roku. Składa się głównie z Majów
Jaki był związek nazwy „Zapatyści” z historią Meksyku? begynn å lære		Odwołują się do Emiliana Zapaty, rewolucjonisty walczącego o „ziemię i wolność” (Tierra y Libertad) podczas Rewolucji Meksykańskiej (1911–1917)
Co to było Porozumienie z San Andrés? begynn å lære		Podpisane w 1996 roku porozumienie między EZLN a rządem Meksyku, przyznające Indianom autonomię. Nigdy nie zostało ratyfikowane przez władze
Czym są Caracoles? begynn å lære		To wsie zapatystów (państwo w państwie), gdzie funkcjonują własne szkoły i struktury społeczne
Jak zapatyści postrzegają Meksyk i siebie? begynn å lære		Uważają się za nadal skolonizowanych, czują się marginalizowani przez państwo i system neoliberalny
co EZLN osiągnął bez wojny? begynn å lære		Moralne zwycięstwo – utworzyli niezależne gminy (Caracoles), mimo że rząd nie ratyfikował ich autonomii
Jakie były formy ekspansji USA w XIX w.? begynn å lære		Terytorialna (zakupy, podboje), ekonomiczna (tania siła robocza, migranci), ideologiczna (misja cywilizacyjna).
Kiedy ogłoszono Doktrynę Monroe? I jakie hasło miała begynn å lære		1823 – USA nie dopuszczają do nowej kolonizacji w obu Amerykach. Hasło: Ameryka dla Amerykanów.
Kto był autorem Doktryny Monroe? begynn å lære		John Quincy Adams; wygłosił ją prezydent James Monroe.
Czym była „dyplomacja dolarowa”? begynn å lære		USA udzielały kredytów krajom latynoamerykańskim, w zamian uzyskiwały wpływy: kontrolę ceł, infrastruktury, banków.
Jakie kraje najbardziej odczuły dyplomację dolarową? begynn å lære		Haiti, Nikaragua, Dominikana.
Co to była polityka „wielkiego kija” (big stick)? begynn å lære		Interwencjonizm Roosevelta: zastraszanie, ingerencje militarne, instalowanie proamerykańskich rządów.
Jakie były skutki polityki USA wobec Meksyku na początku XX w.? begynn å lære		Destabilizacja polityczna → rewolucja meksykańska (1910–1917).
Jaki był cel przejęcia Kanału Panamskiego? begynn å lære		Zabezpieczenie militarne i gospodarcze szlaku łączącego Atlantyk z Pacyfikiem; USA miały kontrolę przez 100 lat.
Kiedy USA przejęły wyłączne prawo do Kanału Panamskiego? begynn å lære		1901 – Nowy traktat z Wielką Brytanią; wcześniej Clayton-Bulwer Treaty (1850) gwarantował neutralność.
Wymień trzy państwa, w których USA przeprowadziły zamachy stanu w XX w. begynn å lære		Kuba (1952), Gwatemala (1954), Chile (1973 – Pinochet).
Jak USA reagowały na rewolucję kubańską (1953–1959)? begynn å lære		Zaostrzenie interwencji w regionie, wspieranie dyktatur antykomunistycznych, inwigilacja przez CIA.
Co to była Operacja Kondor? begynn å lære		Wspólna akcja USA i dyktatur Am. Łac. (Chile, Argentyna, Boliwia itd.) przeciw opozycji; dziesiątki tysięcy ofiar i zaginionych.
Co USA robiły w Nikaragui na początku XX w.? begynn å lære		Wspierały prezydenta Díaza, interweniowały zbrojnie, planowały budowę kanału międzyoceanicznego
Jakie były skutki interwencji USA w Ameryce Łacińskiej? begynn å lære		Wzrost antyamerykanizmu, uzależnienie gospodarcze, niestabilność polityczna, wsparcie dyktatur, bieda mimo bogactw naturalnych.
Kim był Francisco Franco? begynn å lære		Dyktator Hiszpanii w latach 1939–1975, przywódca zwycięskiej strony w wojnie domowej.
Kto wspierał Franco podczas wojny domowej? begynn å lære		Niemcy (Hitler) i Włochy (Mussolini).
Czy państwa Ameryki Łacińskiej wspierały Franco? begynn å lære		Większość zachowała neutralność; Meksyk otwarcie sprzeciwiał się Franco.
Czym była „Doktryna Breżniewa” i jak się ma do USA? begynn å lære		Doktryna ZSRR mówiąca o prawie interwencji w państwach bloku komunistycznego. USA odpowiedziały twardym wspieraniem antykomunistycznych reżimów w Ameryce Łacińskiej.
Traktat Claytona–Bulwera (1850) cele i o co chodzi begynn å lære		Treść: Oba kraje zobowiązują się nie budować ani nie kontrolować wyłącznie kanału przez Amerykę Środkową.; Cel: Zagwarantowanie neutralności przyszłego kanału.
Traktat Hay–Pauncefote (1901) cel i znaczenie begynn å lære		Unieważnienie poprzedniego traktatu z 1850 r.; Nowe postanowienia: USA mają prawo budować i zarządzać kanałem, Kanał ma pozostać neutralny dla żeglugi. Znaczenie: USA uzyskują wolną rękę – to krok w kierunku imperializmu.
Kto zaczął budować Kanał Panamski begynn å lære		zaczynają Francuzi (jak kanał sueski),

Sesja

Du må logge inn for å legge inn en kommentar.